L’OFFICIEL Book Club: Bước vào những thế giới siêu thực trong trang sách
Trong khi TikTok vẫn đang “rần rần” bám trend màu sắc của Wes Anderson, thì “Asteroid City” cũng đang trong những giai đoạn cuối cùng chuẩn bị ra rạp. Đây là tác phẩm sci-fi tham vọng của nam đạo diễn, tiếp nối “The Grand Budapest Hotel” vô cùng thành công gần 10 năm trước. Nhưng nếu chờ đợi quá lâu, thì hãy cùng với L’O lướt sang những thế giới khác trong các cuốn sách nhé.
Truyện hư cấu – J.L.Borges
Đứng ở vị trí thứ 8 trong số những nhà văn viết tiếng Tây Ban Nha được dịch nhiều nhất trong suốt 20 năm qua, di sản của riêng Borges là một trò chơi cần được giải mã. Đọc văn của ông là một trải nghiệm bên bàn cầu cơ, để qua mỗi câu chuyện riêng, mỗi một điểm mốc… ta phải gọi hồn người viết để cố thâm nhập hoặc là để hiểu những gì ngay trước mắt mình. Với riêng Borges, có nhiều cách đọc cũng như cách hiểu. Cho đến ngày nay người ta vẫn luôn bất đồng về văn chương ông, từ đó tạo ra cả một “Thư viện Borges” với những chú giải cũng như luận giải để cố giải đáp.
Thế nhưng ranh giới của thế giới ấy là một tấm gương, hệt như những gì mà ông thừa nhận, rằng mình “luôn bị ám ảnh bởi sự nhân đôi và nhiều bản thể”. Đối mặt với nó, bằng chính cấp độ thật cơ sở nhất, nó sẽ tạo thêm ra những song trùng, là bản thân ta không thể hiểu được những gì đang viết, và một người đọc cố thâm nhập vào. Như một thiển ý lướt trên bề mặt, cấu trúc tác phẩm Borges sắp xếp có thể là cách để hiểu, và là lối vào để ta dạm bước vào cõi song song.
Trong “Khu vườn những lối đi rẽ đôi”, ông đã bắt đầu tuyển tập của mình bằng một truyện ngắn thật không dễ hiểu, là “Tlön, Uqbar, Orbis Tertius”. Trong cốt truyện đó, ông đã tự mình trở thành một nhà “Tlön học”, khi đi tìm những dữ kiện về một xứ sở Uqbar không rõ là thực hay hư, và được gọi là “Orbis Tertius”, theo tiếng Latin nghĩa là “thế giới thứ 3”. Borges tạo ra “cá tính” cho mảnh đất ấy, mà ông vô tình tìm ra một cách bất ngờ, bằng một thể chế có các niềm tin, tôn giáo, ngôn ngữ và nhiều những dấu ấn riêng.
Uqbar không có khoa học, nó là thế giới thuộc về duy tâm, và không có đấng tối cao nào để tin vào. Ngôn ngữ ở đó không có danh từ, mà chỉ là một tập hợp những từ cùng nghĩa. Chẳng hạn không có chữ “trăng”, nhưng lại có các động từ mang nghĩa “mọc trăng” hoặc là “có trăng”. Khi đó “Trăng lên trên dòng sông” sẽ trở được viết là “về phía trên (upward)/ đằng sau/ chảy trôi-lâu dài/ xảy ra việc trăng”. Ở xứ sở ấy, cũng chỉ tồn tại những thứ “độc thể” (có thể xuất phát từ chính nỗi sợ của riêng Borges về việc nhân bản), để rồi từ đó nó cũng tạo ra một bản thể khác hoàn toàn đối lập, như sách sẽ có phản sách, luận đề sẽ có phản đề…
Do đó mọi câu chuyện nhỏ tiếp theo sau đó sẽ đều được dùng như một nhân tố để làm rõ thêm xứ Uqbar đó. Có những nhà văn cùng nhau viết lại chỉ 1 tác phẩm, có người gác đền được làm từ lửa, có một Thư viện mang tên Babel, có những chọn lựa trong cuộc đấu kiếm… Đi vào thế giới Borges là vào cõi đời rẽ nhánh, nơi ta bất khả giải nghĩa trong một mê lộ, và thứ tốt nhất ta có thể làm là tin vào bản thân mình.
Tuy vậy xuyên suốt cuốn “Truyện hư cấu”, Borges không mang tham vọng xây dựng dụng ý triết học, mà đó là chỉ là trò chơi của việc dịch chuyển những không – thời gian, từ đó tạo ra chủ thể lý thú. Đối với những người viết văn, trước khi mang theo ý định về việc xây dựng một cõi dystopia/utopia mang tính phê phán, thì việc mà họ đang làm cũng chỉ là một trò chơi không hơn không kém. Borges ý thức được chính điều đó, để biến tác phẩm của bản thân mình thành một giấc mơ và một thế giới mà ta bất khả với tay chạm đến.
Ngày và đêm – Bae Suah
Là một trong 3 tác giả vô cùng cá tính của văn học Hàn Quốc, bên cạnh Hang Kang và Bora Chung, Bae Suah cũng nhận được sự mến mộ trên toàn thế giới. Cô đã xây dựng vô cùng thành công “đế chế văn chương” siêu thực, phi thực cũng như đóng đinh tên tuổi của bản thân mình bằng một cách viết văn mang đậm dấu ấn. “Ngày và đêm” (hay tựa gốc: “Untold Night and Day”) ra mắt vào năm 2013, và được chuyển ngữ sang tiếng Anh bởi Deborah Smith – người từng đoạt giải Booker Quốc tế thông qua tiểu thuyết “Người ăn chay” của Han Kang, đã góp công lớn trong việc giới thiệu một gương mặt mới của văn chương Hàn Quốc đương đại.
Nói về thế giới của “Ngày và Đêm” là nói về những siêu hình ở trong tâm trí. Tiểu thuyết sở hữu kết cấu vô cùng độc đáo, khi không đi theo lối viết tuyến tính, mà là những chuỗi bất thường như các quỹ đạo sao Thủy nghịch hành. Nắm bắt chi tiết dẫu là nhỏ nhất, Bae Suah chậm rãi liên kết từng tình tiết một, cho chúng lặp lại, nắm giữ vai trò bắc cầu, cũng như nhấn mạnh được tầm quan trọng của những ý đồ ẩn sâu dưới lớp từ ngữ.
Tác phẩm kể về Ayami – một người diễn viên ở tuổi 30, và đang làm việc ở một rạp hát cho người khiếm thị, nơi công việc hằng ngày là phát đi một vở kịch đã được thu sẵn bằng đĩa CD. Ở sân khấu đó, bỗng một ngày nọ cô lại nghe thấy tiếng radio dự báo thời tiết bật lên khe khẽ, từ đó muôn vàn bí mật cũng được hiện ra: Từ việc một người đàn ông mong muốn giết cô, cho đến sự biến mất bí ẩn của cô giáo tiếng Đức, những buổi tiệc không có ánh sáng và cả một cuộc gặp gỡ hoàn toàn bất ngờ với một nhà thơ nước ngoài…
Bằng nghệ thuật viết đậm tính hình tượng và có những sự liên tưởng vô cùng thú vị, Bae Suah đã vẽ nên một thế giới song song, nơi con người thật và những phản ảnh sinh sống cùng nhau. Ta có thể thấy những doppelganger của mỗi bản thể đang dần hiện ra cũng như nhảy khỏi dòng thời gian của cuộc sống mình một cách sống động, từ đó vượt qua “bức tường chiều kích thứ tư”, để thâm nhập vào thực tại, làm rối loạn thêm những sự tuyến tính và cũng cho thấy con người có thể bất lực đến mức độ nào.
Không chỉ là một nhà văn sáng tác độc lập, Bae Suah còn là dịch giả vô cùng danh tiếng của cố nhà văn người Đức W.G.Sebald. Có thể là từ di sản của ông, mà Suah có một cách nhìn đối với thời gian cũng như không gian vô cùng độc đáo. Cô không xem chúng là những đối tượng, mà là phương tiện để từ nơi đó con người bộc lộ ra được khả năng của mình, nơi những số phận giao thoa và sống được nhiều cuộc đời. Như những tấm tranh siêu thực của Max Ernst hay Salvador Dalí, thế giới Bae Suah dốc lồng viết ra tưởng chừng vững chắc như những con voi, thế nhưng xét về bản chất, chúng cũng sơ khai và đầy mềm yếu như những chiếc chân dài ngoằng của loài muỗi vằn, hoặc là cặp ngà thứ hai đánh lừa người xem.
Và sau những “phần nối dài” là một thế giới vô cùng hiện thực. Bae Suah từ chối đóng khung chính bản thân mình vào tính bản địa, thế nhưng “Ngày và đêm” chính là hiện tại của những người trẻ và cả Hàn Quốc ngày càng mục ruỗng, cô độc cũng như rã rời. Qua những hình tượng đậm tính ẩn dụ mà Suah đã khéo léo che đi, ta thấy những sự giày xéo giữa các đối lập Đông – Tây, truyền thống – hiện đại… nơi sự nghèo khó kềm bước người qua, cũng như chính sự phức tạp, chia cắt hết những con người có cùng dòng máu…
“Ngày và đêm” là một giấc mơ thật sự, băng qua thế giới song song cũng như những lựa chọn khác nếu như con người có thể làm lại. Thế giới điên loạn nơi ảo tưởng – thực tại, nơi ảo ảnh – siêu hình không còn phân biệt… là sự cảnh báo lên đến cao nhất của Bae Suah về những “người khổng lồ ngủ quên”, những người gục chết và không thể còn sống lại đích thực là mình.
