Cuộc đời của Pi - Ta phải đi bao xa để nhận ra đức tin là một niềm an ủi
Nhân dịp Cuộc Đời Của Pi - tiểu thuyết được viết bởi nhà văn người Canada Yann Martel được xếp thứ 86 trong danh sách 100 Cuốn Sách Hay Nhất Thế Kỷ 21 Do Độc Giả New York Times Bình Chọn, tôi nghĩ đây là dịp khá hay để tôi có thể được nói về một tác phẩm mình vô cùng yêu thích, về một cuộc hành hương tìm về cội nguồn của những gì ta đã đang có, để cuối khi đi đến chặng cuối cùng thì ta phải chọn bỏ lại và tiếp tục mang theo điều gì bên mình.
Toàn bộ tác phẩm có rất nhiều những chi tiết đắt giá và cảm động mà nếu để kể ra đây thì chắc tôi phải liệt kê toàn bộ quyển sách mất. Thế nhưng, nếu buộc tôi phải kể về chi tiết khiến trái tim tôi thổn thức nhất khi đọc tác phẩm, tôi xin được chọn ra… hai (xin lỗi vì một là không thể!). Có lẽ vì hai chi tiết này gần gũi với con người và những trải nghiệm của riêng tôi, nên chúng đã chạm vào tôi mạnh mẽ, lôi tuột bên trong tôi ra những sự kiện, những quá khứ, những suy tư, buộc lòng tôi phải nhìn lại tất cả, đánh giá tất cả và để hiểu ra rằng, hoá ra mình cũng chẳng biết gì cả, từ đó đến giờ.
Trong tác phẩm, có một phân đoạn khi chỉ còn lại Pi và con hổ Richard Paker, cả hai lạc lên một hòn đảo ngỡ như thiên đường khi có đủ nước ngọt và lương thực cho cả hai. Hòn đảo đủ đầy và quyến rũ đến độ dường như hành trình của Pi đã có thể dừng lại tại đây. Tại sao phải quay lại đại dương mênh mông dữ tợn và khó lường khi tất cả những gì họ cần cho mọi nhu cầu cơ bản đã được chu toàn. Thế nhưng, như chúng ta đã biết, Pi và Richard Paker đã không lưu lại nơi đó khi khám phá ra sự thật mục ruỗng, kinh hoàng ẩn sâu dưới lớp vỏ thiên đường nhàn hạ.
“Đó là một hòn đảo ăn thịt anh biết không. Ban đêm các loại tảo tiết ra chất độc và giết chết các sinh vật có trong hồ, nhưng đó chưa là gì khi tôi tìm ra một chiếc răng người được quấn kĩ trong một loài hoa kì lạ. Lúc tôi hiểu ra rằng mình phải tiếp tục hành trình tìm lại đất liền vì nếu tôi còn ở lại đây, nếu tôi không chết vì những cây ăn thịt, sẽ có ngày tôi nhục chí, không muốn ra biển để đương đầu với sóng gió nữa, và rồi chết dần chết mòn trên hòn đảo này. Nó đúng là một thiên đường chết chóc…”
Phải chăng chúng ta cũng đều ít nhất một lần được bước chân hay ít nhất được “mời mọc” bước lên một hòn đảo như thế hay sao. Những thứ dễ dàng, những lựa chọn khiến ta ít băn khoăn chẳng phải vẫn luôn nhẩn nha trước mặt, luôn khiến ta phải lần lữa lựa chọn và không ít lần ta nhận ra mình đã ngả lòng về phía an toàn hơn sao? Tôi tin rằng không chỉ trong quá trình trưởng thành mà ngay cả khi ta trưởng thành rồi, sự cám dỗ ấy vẫn luôn hiện diện ở nhiều hình dạng khác nhau và nếu nói theo một cách lý thuyết thì dường như quyết định cuối cùng sẽ định đoạt xem bạn là ai trong vũ trụ này. Thế nhưng bạn biết không, tuy tôi chưa sống quá lâu trên cõi đời này nhưng tôi đoán có lẽ mình cũng góp mặt ở hạ giới đủ lâu để hiểu rằng thật ra không có sự lựa chọn nào là hoàn hảo cả. Tôi đã tới một cái giai đoạn mà nếu ai đó, hay cả tôi chọn neo lại nơi “hòn đảo” mà Pi đã bỏ đi thì tôi cũng ý thức được rằng ta có là ai không mà đánh giá hay nghĩ ngợi gì về lựa chọn của người khác. Dẫu rằng tôi biết, bạn có thể phản đối suy nghĩ này của tôi, bạn sẽ nói rằng thế thì “bản lĩnh” nằm ở đâu trong lựa chọn này? Nhưng bạn ạ, tôi mong rằng bạn có thể cùng tôi nhìn ra xa xôi hơn nữa và cảm nhận sự bản lĩnh có khi không chỉ nằm trong những việc làm được xem là hoàn toàn đúng đắn như thiên hạ vẫn chứng nhận. Sự bản lĩnh đôi lúc nó còn là sự hy sinh khi phải chọn góc bánh ôi thiu để dành phần thơm ngon cho người khác. Đồng ý rằng, chẳng phải ai cũng làm việc đó. Đồng ý rằng vẫn có nhiều sự lựa chọn chỉ đến từ tư duy đốn mạt, rẻ bèo. Đồng ý rằng chúng ta vẫn cần rạch ròi mọi nhẽ để biết đường mà bám víu đi tìm ra chân trời hướng thiện, nhưng trong hành trình tìm chân trời đó, mong rằng chúng ta có thêm một chút tỉnh táo để dừng việc phán xét cay nghiệt người khác lại. Vì bạn biết không, đôi lúc nếu bạn dừng lại một chút, bạn sẽ nhận ra mình may mắn đến dường nào khi có một tư duy biết trước sau và được sinh trưởng trong một môi trường (gia đình chẳng hạn) đã cho phép bạn được phát triển hơn nữa những điều tốt đẹp bên trong. Bạn may mắn vì đôi mắt được nhìn thấy ánh sáng và những điều đẹp đẽ trong veo, và ở ngoài kia có nhiều người đã không được như thế. Dẫu rằng, họ hay bạn hay tôi cũng phải có bài học cuộc sống cho bản thân, nhưng trước tiên hết cả, nếu chúng ta có thể dành cho nhau sự khoan dung trước khi phán xét, liệu những bài học ấy có bớt khắc nghiệt hơn chăng?
Nói đi cũng phải nói lại.
Vì trên đời có những người “nước đôi” như tôi, nên mới có cái cần gọi là “tôn giáo” và “đức tin”. Tôn giáo luôn là một điều gì đó thật nhạy cảm và tôi luôn hạn chế để bàn sâu, nhưng riêng ở khía cạnh này, tôi xin phép nói theo góc nhìn của mình. Vì chính rằng con người thi thoảng sẽ “nước đôi” và luôn luôn yếu đuối, thế nên con người mới cần một ai đó dẫn đường, và thế là tôn giáo ra đời. Từ xa xưa, khi loài người còn mu muội, tôn giáo răn đe và đưa ra những hình phạt ở thế giới bên kia, tất nhiên đi kèm phần thưởng, cốt để gò con người vào một đường lối duy nhất dẫn đến sự thiện lương. Xã hội hiện đại và con người bắt đầu tìm về tiếng nói cá nhân, tìm về sự tự do và lý do cho sự tồn tại, những giá trị của tôn giáo dần lung lay. Điều này không thể tránh khỏi, cũng như chúng ta không thể bắt xã hội dừng phát triển đi lên. Thế nhưng dẫu hai chữ “tôn giáo” giờ đây đôi khi mang đến sự nặng nề trong suy nghĩ thì “đức tin” lại là thứ khiến ta bám víu vào những lúc chông chênh và khổ sở.
Một trích dẫn tôi rất thích: “Tôn giáo là nơi giúp chúng ta giữ được nhân phẩm của mình chứ không phải để hạ nhục nó.”
Và Đức tin là một niềm an ủi.
Để nói được câu này, tôi cũng phải từng là một người không có đức tin để rồi nhận ra mình đã dễ tổn thương và lạc lõng ra sao. Đức tin dường như là một điều gì đó sáng trong và còn cao cả hơn cả tôn giáo. Đức tin ban cho ta sự dũng cảm lẫn vỗ về cùng một lúc. Tôi không nói rằng đức tin sẽ luôn hướng con người đến những hành động cao cả. Có khi ngược lại cũng nên! Nhưng cái tôi muốn nói ở đây rằng; tôi thật sự tin rằng con người sẽ diệt vong nếu trong họ không còn gì để tin vào, không còn gì để bám víu. Điều gì khiến Pi dũng cảm bước ra khỏi hòn đảo thiên đường để lại tiếp tục lênh đênh cùng hổ dữ nếu đó không phải là đức tin mãnh liệt và việc rồi anh sẽ tìm được đất liền, rồi anh sẽ tồn tại, rồi anh sẽ sống. Đức tin của Pi không còn hướng đến tên một vị thánh thần, mà nó đã là một cái gì đó cao xa vời vợi hơn, nó hướng về bản thể và cá nhân của anh hơn, về cuộc sống và những gì thuộc về anh hơn là một câu tụng niệm. Đức tin rằng con người sẽ mạnh mẽ và vượt qua, đức tin đã mang Pi đến quyết định của mình. Và tôi cũng tin rằng, đức tin cũng là chìa khoá để mở ra lòng khoan dung cho con người dành cho nhau. Vì nếu bạn có đức tin và mang nó với sự thuần khiết, bạn cũng sẽ hiểu rằng họ, người khác, cũng mang trong lòng họ những niềm tin như thế. Phải chăng thế gian này sẽ thật tuyệt vời, sẽ là địa đàng nếu tất cả chúng ta đều nghĩ được thế cho nhau?
“Những người này không chịu nhận ra rằng Thượng đế phải được bảo vệ bên trong lòng chúng ta, không phải ở bên ngoài. Họ nên hướng cơn giận của họ vào chính bản thân. Bởi lẽ cái ác ở ngoài kia chỉ là cái ác ở bên trong đã được sổng ra ngoài.”
Chỉ đáng tiếc rằng, đó chỉ là một ảo tưởng đẹp đẽ nhưng không vì thế mà ta từ bỏ niềm tin của ta vào những điều tốt đẹp, đúng không? Dẫu ta có mất niềm tin vào loài người, thì ta vẫn tin vào những cá nhân nào đó. Niềm tin đó giữ cho ta khỏi cô đơn và cheo leo giữa đại dương mênh mông này.
Và chi tiết thứ hai mà tôi yêu nhất ở Cuộc Đời Của Pi chính là đoạn cuối.
“Hôm đó cuối cùng tôi cũng vào được đất liền. Tôi loạng choạng rồi nằm gục xuống bờ biển. Rồi tôi thấy Parker nhảy phốc xuống bãi biển, từ tốn tiến gần đến lối vào rừng thẫm. Nó dừng lại một chút rồi biến mất. Sau đó tôi được “đồng loại” của mình phát hiện và cứu giúp. Tôi đã khóc rất nhiều khi được họ khiêng đi. Không phải vì đau, không phải vì mừng mà vì Parker… sau những gì chúng tôi đã trải qua, nó thậm chí không chào tôi lấy một tiếng…”
Có lẽ việc đánh mất một cái gì đó thuộc về bản thân mình sẽ luôn khiến ta đau khổ, dù đó là một điều gì tốt đẹp hay tận cùng xấu xa. Có lẽ dùng từ đau khổ là hơi nói quá ở đây. Có lẽ đúng hơn ta nên gọi nó là một nỗi day dứt khôn nguôi, cái nỗi niềm vượt xa hơn buồn nhưng không quá cay nghiệt để gọi là nỗi đau. Nhưng có một điều ta có thể chắc chắn rằng nó sẽ theo ta mãi mãi.
Richard Paker chính là phần “con”, phần được xem là xấu xa bên trong Pi, và khi cuộc hành hương chấm dứt, Pi đã phải chia tay một phần của chính mình. Và như tôi đã nói, cuộc phân ly nào cũng để lại trong lòng ta một vết thương ri rỉ. Phần xấu xí nhất của ta cũng chính là ta, là máu thịt của ta, là bạn đồng hành đã cùng ta đi qua những gian truân đau đớn. Khi đọc đến đoạn cuối và nhớ lại câu trích đã khiến tôi bật khóc:
“Bằng cách nào đó, nỗi sợ hãi Parker làm cho tôi có thêm động lực để tồn tại.”
Tôi không rõ những người tu hành họ cảm thấy thế nào ngay khoảnh khắc dứt lòng ấy, nhưng tôi thử tưởng tượng đó là mình, tôi cảm giác lồng ngực mình nóng râm ran một nỗi buồn châm chích. Một Richard Paker “của tôi” dẫu dữ tợn và hung hăng đến đâu thì cũng là Richard Paker “của tôi”. Một phần trong tôi mà nếu không có thì có lẽ sẽ chẳng có tôi ở thời điểm quyết định chia tay nhau. Thế nhưng, tôi đoán tôi đồng tình với Pi rằng:
“Toàn bộ cuộc sống trở thành một màn diễn của sự buông tay. Nhưng cái điều luôn gây đau đớn nhất, là không có thời gian để nói lời tạm biệt.”
Thi thoảng, tôi cũng nhớ về phần xấu xí nay đang tạm vắng bóng của mình. Sự ngông cuồng và phi lý tôi từng mang, từ khi nào đã dần dần nhường chỗ cho một cái tôi khác bây giờ. Tôi hài lòng về tôi bây giờ lắm chứ! Nhưng, tôi không thể nói dối cảm giác nhớ nhung và đôi lúc đắm chìm trong hoài niệm với một “Richard Paker” của tôi. Dẫu rằng tôi sẽ chẳng thể nào và chẳng muốn đón “con hổ” trở lại trong tôi, trong cuộc sống tôi lúc này, nhưng tôi chợt nhận ra rằng, “nó” cũng đã bỏ tôi đi mà chẳng có lời từ biệt. Hay chính tôi mới là người bỏ nó mà cũng chẳng vẫy tay? Hai bản thên chia tay nhau tự lúc nào tôi chẳng thể gọi rõ cột mốc thời gian ấy. Chỉ biết rằng khi ngoảnh mặt nhìn lại, ta chẳng còn thấy nữa một phần ấy của mình mà chỉ còn nỗi nhớ khắc khoải mênh mông như đại dương sâu thẳm.