Văn hóa Rave: Từ tiếng thơ đến vươn thở

Cổ tay tôi có một hình xăm. Những ô vuông lồng trong nhau, phân tách bởi cột chữ nhật mảnh tô đen đối xứng. Hình xăm đó nếu không có một lời giải thích, hoặc sẽ chẳng ai hiểu ý nghĩa của nó là gì, hoặc sẽ liên tưởng đến lỗ thông hơi trong không gian nhà tắm. Nhưng với một vài chứng nhân đã từng lò dò trên những bậc thang phía sau một khu nhà đỗ xe ô tô cách phố cổ Hà Nội vài trăm mét, hình xăm này là một biểu tượng. Một chỉ dấu đóng mộc trên cổ tay những vị khách vào cửa club underground nổi tiếng một thời của Hà Nội – The Warehouse.

12 giờ đêm một tối cuối tuần, dân số Hà Nội phần đông đã chìm vào giấc ngủ, nhưng đó là giờ tôi ra sẽ ngoài, uống vội tách espresso ở một tiệm cà phê nào đó còn mở cửa, rồi thẳng tiến đến The Warehouse. Đúng với tên gọi của nó, lối vào The Warehouse chẳng khác mấy một khu nhà kho bỏ hoang. Chứng tích của thời đại công nghiệp nơi chúng ta sống phản chiếu trong khối bê tông gạch vữa, thang máy cỡ đại và cầu thang kim loại kèn kẹt cùng mỗi bước di chuyển. Viễn cảnh chẳng khác mấy phần mở của những bộ phim kinh dị người ta thấy sợ mà vẫn xem. Cánh cửa club mở ra, thứ đầu tiên đập vào mắt các vị khách tò mò là bóng tối, rồi họ nghe thấy tiếng bass từ bộ loa khuếch đại, rồi họ dò dẫm để tìm đường vào sàn nhảy, ngỡ rằng chẳng ai để ý đến họ. Rồi, những tia sáng lóe lên đúng lúc DJ thả xuống những cú “drop”, bạn như người nghệ sĩ được ánh đèn sân khấu soi rọi.

Đêm này đến đêm khác, thành phố này đến thành phố khác, văn hóa club chẳng bao giờ tách rời khỏi thế giới ngầm. Dù ở Hà Nội, Đài Bắc, Berlin, Singapore, Amsterdam, Prague, hay New York… những thành viên của bối cảnh này không muốn và cũng không thể rũ bỏ sức quyến rũ của đêm tối với những bữa tiệc bất chợt ở một địa điểm bất chợt. Di sản Detroit mang lại không chỉ một thể loại nhạc xu hướng nhất của nhạc điện tử đương thời, mà còn cả cách những “raver” nương vào bóng tối để khám phá một (hay nhiều) thế giới khác. Một thế giới song song nơi thời gian và luật lệ chỉ còn là những ước lệ mơ hồ, nơi họ tìm thấy bản thể thứ hai, sự điên rồ thứ ba, phút khai sáng thứ tư, và tất cả những gì ở giữa.

Nhạc sĩ, nhà thơ người Canada Leonard Cohen nói: “Vạn vật đều có khe nứt, đó là cách ánh sáng xuyên vào”. Bằng những sứ giả âm nhạc của mình, Detroit truyền tải thông điệp tương tự rằng điểm cuối của sự sụp đổ và rạn vỡ là khởi đầu của ánh sáng. Với lịch sử nhạc điện tử Berlin, ánh sáng ấy đến từ đêm ngày 9 tháng 11 năm 1989. Dr. Motte, DJ và Nhà sáng lập Di sản văn hóa Berlin - Cuộc diễu hành Love Parade nổi tiếng từng kể câu chuyện khoảnh khắc những cư dân trẻ tuổi đam mê văn hóa club ở Đông Đức nghe thông báo trên đài phát thanh rằng Bức tường Berlin đã đổ, họ tràn ra khỏi biên giới phân cách hai miền và lao đến Ufo - một club lâu đời nổi tiếng ở khu Kreuzberg. Cả hai thành phố dường như đều chen chúc trong club này để nhảy cùng nhau. Không còn Đông và Tây đức nữa. Không còn chính trị và khác biệt văn hoá. Ufo đêm đó chỉ có âm nhạc, cơ thể, cùng sự hứng khởi cộng hưởng vượt khỏi mọi giới hạn ngôn từ.

Hoài niệm của Dr. Motte đẹp như địa đàng, bao phủ bối cảnh tăm tối do thời cuộc dựng lên để chia cắt con người, để ngăn cản sự tự do thể hiện. Giữa địa đàng trong tâm trí và sự hoang tàn của đô thị Đông Đức, những nhà tiên phong lại mò mẫm tìm kiếm từ “vùng xám” đầy những tòa nhà bỏ hoang để tổ chức các bữa tiệc tiếp theo trong suốt thập niên 1990. Bóng tối đưa chủ nhân của Ufo – Dimitri Hegemann đến một hầm ngân hàng bỏ hoang dưới khu Wertheim trên con phố Leipziger Straße ở phía Đông cũ chẳng cách xa mấy Bức tường Berlin. Tresor ra đời từ đó. Trong tiếng Đức, “Tresor” có nghĩa là hầm trú ẩn. Trong lịch sử Techno, Tresor là “thánh địa Mecca” của văn hóa club sau năm 1989 khi chào đón tất tần tật những cái tên từ Detroit đến phủ sóng thứ âm thanh đầy mê hoặc của Techno và để định hình cái gọi là văn hóa Techno ngày nay và nền kinh tế mang lại cho Berlin 1.66 tỷ USD hàng năm (theo Clubcommission Berlin).

Dù văn hoá club không phải mới du nhập vào Việt Nam, nhưng lúc này nó hòa quyện trong nhịp thở của văn hoá club thế giới nhiều hơn bao giờ hết. Nó thể hiện trong bộ trang phục “raver” chọn, thứ sub-genre họ nghe, DJ họ quen mặt, những nguồn văn hóa đại chúng họ muốn tiêu thụ, và trên tất cả… là thế giới quan của họ. Họ cũng biết rằng sàn nhảy là nơi chốn sinh ra để chào đón bất cứ ai, dù danh tính họ ra sao, gia cảnh thế nào, nghề nghiệp là gì. Tất cả những giao diện giờ chỉ còn là bóng hình lờ nhờ nhoà đi trong thứ ánh sáng hư ảo của hiệu ứng đang chuyển động theo “thánh ca” phát ra từ booth DJ.

Lý tưởng đặc biệt hình thành nên một nền văn hóa club văn minh đi đôi với triết lý hòa bình, tình yêu, sự thống nhất, tôn trọng và cảm giác về một không gian an toàn để người ta bung tỏa tất cả những gì không thể được phô diễn dưới ánh sáng ban ngày và trước các con mắt bảo thủ. Khao khát rũ bỏ mang tính tập thể của nhiều thập niên trước giờ trở thành những khao khát rũ bỏ cá thể nhằm thoát khỏi cái hộp vô hình giam cầm để họ thể hiện bản thân và tận hưởng bản thân. Trên sàn nhảy, con người chỉ là con người. Và cứ hỏi bất cứ triết gia hay tôn giáo nào, họ cũng sẽ nói rằng ẩn trong con người nào cũng tồn tại song song cả thiên thần và ác quỷ, cả ánh sáng và bóng tối. Ánh sáng gắn với sức sống, sự hiển hiện, niềm hạnh phúc; trong khi bóng tối đại diện cho những góc khuất, sự cô độc và những vị kỉ. Ánh sáng cứu rỗi và bóng tối ăn mòn. Trên sàn nhảy, ánh sáng và bóng tối thực tế đan xen nhau là tấm phông nền cho điểm cân bằng giữa phần sáng và tối của mỗi cá thể đang chuyển động. Cả hai đều nâng niu và soi chiếu. Đến một giây phút nào đó, khi bóng tối chuyển sang ánh sáng trong những nhịp điệu lên xuống của âm thanh, khi con người thể hiện niềm vui bằng những gào thét  và những nhún nhảy, đó cũng là lúc họ chạm đến đỉnh điểm của khoái lạc: Sự tự do.

Không ai bàn cãi tiệc tùng để cho vui, nhưng ý nghĩa của tiệc tùng còn có thể sâu sắc hơn thế. Từ cổ chí kim, khiêu vũ cùng nhau đã là một phương cách kết nối các thành viên trong xã hội thu nhỏ. Nhịp sống hiện đại và những hệ luỵ công nghệ của nó đẩy các cư dân đến sự đứt gãy mới. Dập khuôn và cô đơn. Nhưng đâu đó ở những club từ bắc chí nam,

từ đông đến tây, “raver” tái kết nối với chính mình và kết nối với đám đông xung quanh họ trên những sàn nhảy. Đó có thể là thứ ánh sáng len lỏi qua khe nứt như Cohen từng nói. Hay đó chỉ là một dẫn chứng khác của triết gia hiện sinh người Pháp Albert Camus khi ông viết rằng: “Không có mặt trời nếu không có bóng tối, và điều quan trọng là bạn phải hiểu về màn đêm”.

Trong cuốn sách Energy Flash: A Journey Through Rave Music and Dance Culture, tác giả Simon Reynolds lý giải việc tại sao lại khó khăn đến vậy để vào được một số club nổi tiếng nhất trên thế giới, với Berghain (Berlin) là đỉnh điểm. “Thái độ là thứ quyết định bạn có được vào đó hay không,” Reynolds thằng thừng. Thái độ ấy có khi chỉ nằm vỏn vẹn ở việc bạn có dám đối diện với chính mình khi ở giao điểm giữa ánh sáng và bóng tối hay không. Bạn phải sống trong nó, trần trụi với nó. Bạn phải chuyển động như thể không có ngày mai.

The Warehouse đã đóng cửa. Tôi đã rời khỏi Hà Nội, và vẫn chờ đợi club tái mở cửa như hứa hẹn của nhóm thành viên sáng lập. Nhưng mỗi khi nhìn hình xăm trên cổ tay mình, tôi lại nghĩ về những sớm tinh mơ đi bộ trên đôi giày bốt của mình, cùng bạn bè rời khỏi club, uể oải luồn lách qua khu chợ chân cầu Long Biên. Vang vọng trong tai tôi là những nhịp đập của set nhạc từ người bạn - DJ người Singapore Haan hòa với tiếng loa phường. Tôi nghĩ đến câu nói của người Hà Nội thời bao cấp “từ vươn thở đến tiếng thơ”, ám chỉ chương trình phát thanh từ tinh mơ đến khuy. Tôi quan sát nhịp sống chảy trôi của một ngày mới trước mắt. Tôi nói với bạn mình:

“We danced from dusk to dawn. Từ tiếng thơ đến vươn thở!”