Year In Review: Dù tốt hay xấu, A.I vẫn là chủ đề được giới nghệ thuật nhắc đến nhiều nhất

Một số phát triển của A.I. đã làm khuấy động thế giới, tạo ra làn sóng thay đổi mạnh mẽ, trong khi một số khác vẫn đang dần dần định hình và cần thêm thời gian để được chấp nhận rộng rãi. Dù ở giai đoạn nào, A.I. luôn đi kèm với những cuộc tranh cãi nảy lửa.

Vậy những bước tiến lớn nhất của A.I. trong giới nghệ thuật năm 2024 là gì?

Từ khi các công cụ A.I. như DALL-E của OpenAI hay Midjourney được ra mắt công chúng vào năm 2022, chúng đã nhanh chóng trở nên phổ biến. Ngay cả những người phản đối công nghệ cũng khó cưỡng lại sự hấp dẫn của việc thử các tiện ích như ChatGPT.

Đầu năm nay, OpenAI khiến dư luận xôn xao với công cụ tạo video từ văn bản mang tên Sora, có khả năng tạo ra các thế giới hoạt hình và chân thực chỉ từ một đoạn văn bản. Tháng 12 này, công cụ đã được công bố rộng rãi, cho phép người dùng tạo video dài tối đa 20 giây từ một gợi ý đơn giản.

Tuy nhiên, trước khi ra mắt chính thức, Sora đã trở thành tâm điểm tranh cãi khi một nhóm nghệ sĩ kỹ thuật số tiết lộ phiên bản thử nghiệm của công cụ này cùng một bức thư ngỏ chỉ trích OpenAI. Trong thư, họ cáo buộc công ty đã lợi dụng hình ảnh nghệ sĩ để "tẩy trắng" và che đậy sự khai thác nghệ thuật từ các công cụ A.I.

Không có gì bất ngờ khi các công cụ như Sora vấp phải sự phản đối từ giới nghệ sĩ, nhất là khi chúng bị cáo buộc sử dụng dữ liệu có bản quyền từ Internet mà không bồi thường hoặc ghi nhận cho những người sáng tạo gốc. Nỗi lo ngại rằng các công cụ A.I. rẻ và nhanh chóng này có thể một ngày nào đó thay thế các nghệ sĩ cũng khiến sự bất mãn ngày càng gia tăng. Để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ của mình, nhiều nghệ sĩ đã tìm cách đấu tranh, từ việc sử dụng các biện pháp pháp lý đến các phương pháp tự phát sáng tạo.

Năm 2024 đã chứng kiến một số bước tiến đáng kể trong việc cập nhật luật pháp, nhằm giải quyết tốt hơn các tranh chấp liên quan đến việc sử dụng dữ liệu để đào tạo A.I., thay vì dựa vào các quy định cũ đã lỗi thời. Quá trình này đòi hỏi từng khu vực phải cân bằng giữa lợi ích của các tập đoàn công nghệ lớn và quyền lợi của ngành văn hóa nghệ thuật, trong bối cảnh các chính phủ chịu áp lực lớn từ cả hai phía.

Tại Vương quốc Anh, chính phủ vừa công bố kế hoạch dự thảo các biện pháp bảo vệ nghệ sĩ, nhằm ngăn chặn các công cụ A.I. sao chép phong cách hoặc hình ảnh độc đáo của họ – một quyền mới được gọi là “quyền cá nhân.” Trong khi đó, Luật Trí Tuệ Nhân Tạo của Liên minh Châu Âu đã chính thức có hiệu lực từ tháng 8, với trọng tâm ưu tiên quyền lợi của các nghệ sĩ.

Song song đó, các nghệ sĩ như Holly Herndon và Mat Dryhurst cũng đã đạt được những bước tiến trong chiến dịch thúc đẩy nhận thức mới về A.I. – không chỉ là một điều tất yếu, mà còn là một mô hình mới mẻ và thú vị để chia sẻ tài sản trí tuệ một cách đồng thuận. Những ý tưởng này đã được thử nghiệm tại một triển lãm gây tiếng vang lớn, mở cửa vào mùa thu năm nay tại Serpentine ở London.

“Tốt hơn hết là chúng ta nên coi mô hình này như một thành tựu tập thể, có thể phân phối lợi nhuận hoặc phần thưởng tập thể,” Dryhurst phát biểu tại lễ khai mạc triển lãm vào tháng 10. “Công nghệ này vốn dĩ đã mang tính cộng đồng. Chúng ta chỉ gặp vấn đề vì vẫn đang áp dụng luật sở hữu trí tuệ cũ.”

Dù vậy, sự kiện nổi bật nhất về nghệ thuật A.I. năm nay có lẽ là việc Sotheby’s bán bức chân dung Alan Turing, được tạo ra bởi robot A.I. Ai-Da, với giá hơn 1 triệu USD. Sự kiện này làm dấy lên câu hỏi về những loại hình nghệ thuật A.I. nào xứng đáng nhận được sự hỗ trợ từ các tổ chức thương mại lớn như nhà đấu giá và phòng trưng bày danh tiếng. Dự án Ai-Da do nhà kinh doanh nghệ thuật Aidan Meller và một nhóm các nhà khoa học dẫn dắt, nhưng vai trò cụ thể của robot trong việc tạo ra bức chân dung vẫn còn mơ hồ.

Trong khi đó, nhiều nghệ sĩ con người như Sougwen Chung và Jake Elwes, những người sử dụng robotics và A.I. trong sáng tác, vẫn chưa nhận được mức độ chú ý tương xứng. Hy vọng rằng năm 2025 sẽ mang lại nhiều cơ hội công bằng hơn cho họ trên thị trường.

Ý tưởng sử dụng A.I. để xác thực tác phẩm nghệ thuật từ lâu đã gây nhiều tranh cãi, đặc biệt với những thử nghiệm ban đầu thường bị chỉ trích nặng nề. Ví dụ, năm 2023, hai thuật toán A.I. đã đưa ra kết luận trái ngược nhau về việc một bức tranh có phải của bậc thầy cổ điển Raphael hay không, làm dấy lên nghi vấn về độ chính xác của công nghệ này.

Tuy nhiên, A.I. vẫn có tiềm năng lớn nhờ khả năng nhận diện mẫu hình vượt trội so với con người. Điều này cho phép nó phân tích các chi tiết trên bề mặt tranh để xác định liệu một tác phẩm thuộc về nhóm lớn hơn (ví dụ, của một nghệ sĩ cụ thể) hay không.

Dẫu vậy, cho đến khi các nhà đấu giá lớn, chuyên gia pháp lý và công ty bảo hiểm tin tưởng và công nhận phán quyết của A.I., công nghệ này vẫn chưa thể đạt được chỗ đứng vững chắc trong thị trường nghệ thuật. Bước tiến lớn xảy ra vào năm 2024 khi Germann Auctions ở Zurich trở thành nhà đấu giá đầu tiên thử nghiệm sử dụng A.I. để xác thực và hỗ trợ giao dịch ba tác phẩm nghệ thuật của Louise Bourgeois, Marianne von Werefkin và Mimmo Paladino.

“Đây là một bước ngoặt quan trọng khi A.I. trực tiếp ảnh hưởng đến giao dịch thực tế trên thị trường, cho phép bán một tác phẩm [của von Werefkin] dù không có chứng nhận xác thực truyền thống từ chuyên gia—một điều mà trước đây sẽ khiến nó không đủ điều kiện đấu giá,” chia sẻ của Carina Popovici, người sáng lập Art Recognition, công ty khởi nghiệp Thụy Sĩ cung cấp dịch vụ xác thực A.I. Cô cũng cho biết thêm, nhiều nhà đấu giá khác đã bày tỏ sự quan tâm sau thành công này.